Beyinsi

Atmosferin Yapısı ve Özellikleri

  • 0
  • 6.489 kez görüntülendi.
Atmosferin Yapısı ve Özellikleri

Atmosferin Yapısı ve Özellikleri

Atmosfer; yer küresinin etrafını çepeçevre kuşatan, kalınlığı tam olarak bilinmemekle beraber 1000 km’nin üzerinde olduğu tahmin edilen ve yükseklikle yoğunluğu azalan bir gaz karışımıdır. Atmosfer; eski Yunanca’da nefes anlamına gelen Atmos ile küre anlamına gelen Sphere kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Atmosferin üst sınırı tam olarak bilinmemektedir. Ancak bu sınırın 620, 3600 hatta 10.000 km’ler arasında bulunduğu ileri sürülmektedir.

Teorik olarak atmosferin üst sınırı dünyanın yer çekim kuvvetiyle gezegenler arasındaki çekim kuvvetinin dengede olduğu yere kadar uzandığı kabul edilmektedir. Uyduların yer çevresindeki yörüngelerine bakılacak olursa atmosferin 190-200 km’den sonra etkisinin yok denecek kadar azaldığı görülür. Atmosferin şeklinin, yer çekimi etkisiyle bir küre olduğu kabaca kabul edilebilir. Bazı bilim adamları ise; atmosferin şeklinin elipsoid olduğunu ileri sürmektedirler. Bunun nedenini ise şöyle açıklamaktadırlar: Ay ve güneşin çekim kuvvetleri, denizleri etkilediği gibi atmosferi de etkileyerek, atmosferik gel-git olaylarını meydana getirmektedir. Bu yüzden atmosferin şeklinin elipsoid olduğunu söylenmektedir.

Atmosferin Önemi

Atmosferin hayatımızdaki önemi çok büyüktür. Her şeyden önce atmosfer olmasaydı hayat olamazdı. Çünkü canlıların yaşaması için gerekli olan oksijen, karbondioksit ve azot gibi gazlar bulunamayacaktı.

Atmosfer, dünyamıza koruyucu bir siper görevi de yapmakta olup, güneşten gelen zararlı ışınları (ultraviole) emerek yeryüzüne kadar ulaşmalarını engeller. Uzaydan gelen göktaşlarını (meteorlar) sürtünmeden dolayı parçalayarak yer yüzeyine düşmelerini, güneşten dünyamıza gelen ışınların hızla uzaya dönmesini, ışınları yansıtıp dağıtarak gölge yerlerin karanlık olmasını, dolayısıyla güneş alan yerlerin çok sıcak, almayan yerlerin çok soğuk olmasını önlemektedir. Atmosferik hareketlerle yer yüzeyindeki büyük sıcaklık farklılıkları bir ölçüde giderilmektedir. Atmosfer olmasaydı gündüzleri sıcaklık 130°C kadar yükselecek, geceleri ise -150°C ye kadar düşecekti. Yine atmosfer olmasaydı ses iletimi ve yanma olayı meydana gelmeyecekti.

Atmosferin Bileşimi

Bundan 300 yıl öncesine kadar evreni meydana getiren maddelerin sadece katı ve sıvı olduğu sanılıyordu. 17’nci yüzyılın ortalarına doğru tabiattaki maddelerden birinin de gaz halinde olduğu anlaşıldı. 18’nci yüzyılın sonlarında Lavoisier adındaki bir Fransız bilgini havanın bir gaz karışımı olduğunu yaptığı deneyler sonunda ortaya koydu. Bu karışımın sadece oksijen ve azot olduğu sanılıyordu. 1892’de İngiliz Fizikçisi Rayleigh’la birlikte çalışan Lavoisier, argon, neon, kripton, ksenon gibi gazların da havanın içinde olduklarını buldular.

Atmosferde Bulunan Gazlar
Havada her zaman bulunan ve miktarları değişmeyen gazlar (azot, oksijen, asal gazlar)
Havada devamlı bulunan fakat miktarları azalıp çoğalan gazlar (Karbondioksit, su buharı, ozon) Havada her zaman bulunmayan gazlar (Tozlar, kirleticiler)
Atmosfer içerisinde bulunan gazların hacim oranları yatay ve dikey hava hareketlerinden dolayı takriben 25 km yüksekliğe kadar hemen hemen sabit kalır. Daha yukarı tabakalarda ise dikine hava hareketleri olmadığından dolayı gazlar Dalton kanununa uyarak ağırlıklarına uygun katmanlar halinde sıralanmışlardır. Havadaki miktarı değişmeyen gazlar hayatın devamı için bir kararlılık unsurudur. Miktarı değişen gazlar yani su buharıyla, karbondioksitin ise iklimler üzerinde önemli etkileri vardır. Su buharı ve karbondioksit, havanın basıncına, sıcaklığına ve yerel şartlara göre azalıp çoğalmaktadır. Fakat yine de 90 km’ye kadar atmosferdeki gazların hacim oranları önemli bir değişiklik göstermemektedir.

 

Atmosferdeki gazların ortalama miktarları (25 Km’ye kadar)

Gazların isimleri Sembolleri Hacimsel

Yüzdeleri

Ağırlıkça

Yüzdeleri

Molekülsel

Ağırlık

Azot (Nitrojen) n2 78,088 75,527 28,016
Oksijen o? 20,980 23,143 31,9988
Argon A 0,93 1,282 39,944
Karbondioksit C02 0,03 0,0456 44,011
Neon Ne 1,8×10-3 1,25×10-3 20,183
Helyum He 5,24×10-4 7,24×10-5 4,003
Metan ch4 1,4×10-4 7,75×10-5 16,043
Kripton Kr 1,14×10-4 3,30×10-4 83,80
Azotoksit n2o 5×10-5 7,6×10-5 44,016
Ksenon Xe 8,6×10-6 3,90×10-5 131,30
Hidrojen H, 5×10-5 3,48×10-6 2,0159
Ozon 3 1,0×10-6 0,17×10-15 47,9982
Kuru hava 100 100 28,9644
Su buharı h2o 0,004 18,01534

 

Bu gazların miktarları yükselti ve enlem derecelerine göre az da olsa değişiklik gösterirler.

Atmosferi meydana getiren gazların hacimsel oranları yerden itibaren 90 km’ye kadar pek önemli bir değişiklik göstermez. Azot, oksijen ve argonun çeşitli yükseklikteki hacimsel oranlan şöyledir:

 

Azot, Oksijen ve Argon’un Hacimsel Oranlan

Yükseklik Azot Oksijen Argon
(km) m (o2) (A)
65 80 19 0,91
75-80 78 21 0,93
80 78 21.5
82-85 74 24.5 0,77
85 78 21 0,86
95 77 21.5 0,76
Tweetle
ZİYARETÇİ YORUMLARI

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu aşağıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.

BİR YORUM YAZ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.